पल एक्लेस, एन्जेला मिलिभोजेभिच र रामु सापकोटा
विश्वभर प्रयोग हुने क्यान्सर उपचारका लागि प्रयोग गरिने औषधिहरू (किमोथेरापी) परीक्षणमा असफल भएका छन्। बेलायतस्थित खोज पत्रकारिता ब्यूरो र नोट्रे डेम विश्वविद्यालयले १८९ वटा क्यान्सर औषधिको परीक्षण गर्दा ५ भागमा १ भाग औषधि प्रभावहीन भेटिएको हो। यी औषधिहरूमा सक्रिय तत्त्व आवश्यक मात्राभन्दा निकै कम वा धेरै पाइयो, जसको सिधा असर बिरामीको स्वास्थ्यमा परेको छ। उत्पादनमा भारतका कम्पनीहरू प्रमुख छन्, र यस्ता औषधि नेपालजस्ता देशमा पनि खुलेर विक्री भइरहेको छ। क्यान्सर जस्तो संवेदनशील उपचारमा यस्तो त्रुटि गम्भीर सार्वजनिक स्वास्थ्य संकट हो।
के विषयमा छ यो अनुसन्धान?
अनुसन्धानले क्यान्सर उपचारमा प्रयोग हुने किमोथेरापी औषधिहरूमा सक्रिय तत्त्वको मात्रा सही नपाइएको देखाएको छ। औषधिमा यति कम वा बढी मात्रा पाइयो कि त्यसले उपचारको प्रभावकारिता गुमाएको छ। केही औषधिले बिरामीमा कुनै प्रतिक्रिया नै नदेखाएको र केही औषधिको साइड इफेक्ट अत्यधिक देखिएको बताइएको छ। यी सबै औषधि जेनेरिक (सस्तो) वर्गमा पर्ने भए पनि गुणस्तरमा गम्भीर त्रुटि देखियो। यो अनुसन्धान २६ जूनमा प्रकाशित भएको हो र यसले विश्वव्यापी रूपमा चासोको विषय बनाएको छ।
गुणस्तरहीन औषधिको प्रयोगले के असर पारेको छ?
यसको असर बिरामीको जीवनमै गम्भीर असर परेको छ। किमोथेरापीले काम नगरेपछि बिरामीले रोगको सही उपचार पाउँदैनन्, जसले मृत्युको जोखिम बढाउँछ। केही बिरामीमा औषधिको मात्रा यति धेरै पाइयो कि अंगमा गम्भीर क्षति भयो। अर्कोतर्फ, कम मात्राले औषधि दिएजस्तो मात्रै भयो – उपचारले काम नगर्ने स्थिति आयो। चिकित्सकहरूले यसलाई “हृदयविदारक अवस्था” भनेर व्याख्या गरेका छन्।
कुन औषधिहरू परीक्षणमा असफल भए?
अनुसन्धानमा ७ किसिमका किमोथेरापी औषधिको परीक्षण गरिएको थियो। सिस्प्ल्याटिन, साइक्लोफोस्फामाइड, डोक्सोरुबिसिन, आइफोस्फामाइड, ल्युकोभोरिन, मेथोट्रेक्सेट र ओक्सालिप्लाटिन परीक्षणमा असफल भएका औषधिहरू हुन्। यी सबै औषधि क्यान्सरका प्रमुख किसिमहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छन्, जस्तै स्तन, डिम्बाशय, रक्तक्यान्सर आदि। यी औषधिको प्रभावकारिता नभएपछि बिरामीको उपचार योजना नै संकटमा पर्छ। विशेषगरी निम्न तथा मध्यम आय भएका देशहरूमा यसले गम्भीर असर पारेको छ।
यी औषधि कहाँ उत्पादन भएका हुन्?
१७ मध्ये १६ औषधि भारतमा निर्मित थिए, जुन विश्वकै ठूलो जेनेरिक औषधि उत्पादक हो। भारतले सस्तोमा औषधि उत्पादन गरी विश्वका १०० भन्दा बढी देशमा निर्यात गर्छ। तर सस्तो उत्पादनको क्रममा गुणस्तरमा सम्झौता भइरहेको अनुसन्धानले देखाएको छ। केही कम्पनी त पटकपटक नियामकको फन्दामा परिसकेका छन्, जस्तै जी ल्याबोरेटरिज। विगतमा भारतमा बालबालिकाको मृत्युसँग समेत खराब औषधिको सम्बन्ध देखिएको छ।
नेपालमा पनि यस्तो औषधि प्रयोग भइरहेको छ?
हो, नेपाल यस्ता औषधि आयात गर्ने प्रमुख देशहरूमध्ये एक हो। नेपालका फार्मेसीमा २० हजारभन्दा बढी ब्रान्डका औषधि बिक्रीमा छन् तर नियमन अत्यन्त कमजोर छ। औषधि व्यवस्था विभागका अनुसार उनीहरू सन् २०२5 सम्म केवल २२ ब्रान्डको मात्र परीक्षण गर्ने योजना बनाइरहेका छन्। त्यसमध्ये क्यान्सरका औषधि छैनन्। यसले गर्दा गुणस्तरहीन औषधि खुलेआम बजारमा आइपुगेका छन्।
कस्तो औषधि ‘असफल’ मानिन्छ?
जब औषधिमा सक्रिय तत्त्वको मात्रा लेबलमा उल्लेखितभन्दा ८८% भन्दा कम वा ११२% भन्दा बढी हुन्छ भने त्यो औषधि असफल मानिन्छ। औषधिको मात्रा कम हुँदा बिरामीलाई आवश्यक उपचार हुँदैन। अत्यधिक मात्राले भने ज्यान नै जोखिममा पार्न सक्छ। फार्मासिस्टहरूले ती औषधिले “नदिएको जस्तै” असर देखिएको बताउँछन्। यस्ता औषधिले बिरामीको अमूल्य उपचारको अवसर गुमाउने खतरा हुन्छ।
डाक्टर र बिरामीको अनुभव के छ?
डाक्टरहरूले किमोथेरापी दिएपछि अपेक्षित प्रतिक्रिया नआएको स्वीकार गरेका छन्। केही डाक्टरले ट्युमर घट्नुपर्नेमा बढेको देखिएको बताए। बिरामीले वाकवाकी वा कपाल झर्नेजस्ता साइड इफेक्ट पनि देखाएका छैनन्, जुन संकेत हो कि औषधि काम गरिरहेको छैन। बिरामीका परिवार औषधिको गुणस्तरबारे अनभिज्ञ छन् र सिफारिशमा मात्रै भर पर्छन्। कतिपय बिरामीले औषधि किन्दा ठूलो रकम खर्च गरेका छन्, तर उपचारको निश्चितता छैन।
समस्या समाधान कसरी सम्भव छ?
सबैभन्दा पहिले, नियामक निकायहरूलाई मजबुत बनाउनु पर्छ। औषधिको गुणस्तर जाँच गर्न प्रयोगशाला र निरीक्षण प्रक्रिया सुदृढ गर्नुपर्छ। विश्व स्वास्थ्य संगठनको सिफारिश अनुसार औषधि छनोट गर्ने अभ्यास गर्नुपर्छ। दोषी कम्पनीलाई कारबाही गरेर कडा सन्देश दिनुपर्छ। त्यससँगै, नागरिकलाई औषधिको गुणस्तरबारे जानकारी दिने जनचेतना अभियान पनि आवश्यक छ।
