बजारमा उपलब्ध हजारौं सप्लिमेन्टमध्ये क्रिएटिनले सर्वाधिक चर्चा पाउने गरेको छ। मांसपेशी वृद्धि गर्न सघाउने वैज्ञानिक प्रमाण भएकोले यसको लोकप्रियता बढ्दो छ। अन्य थुप्रै सप्लिमेन्टजस्तो अप्ठ्यारो साइड इफेक्ट नदेखिएकोले पनि यसले विश्वसनीयता बनाएको छ।
तर, एक अफवाह भने लामो समयदेखि फैलिँदै आएको छ – क्रिएटिनले कपाल झार्छ। यसको आधार सन् २००९ मा दक्षिण अफ्रिकामा गरिएको एउटा अध्ययन हो, जसले क्रिएटिनले डिहाइड्रोटेस्टोस्टेरोन (DHT) नामक हर्मोनको स्तर बढाउन सक्छ भन्ने देखाएको थियो। DHT लाई कपाल झर्ने समस्यासँग जोडिएको हर्मोन मानिन्छ।
तर, पछिल्लो अनुसन्धानहरुले यो अफवाहलाई खण्डन गरेका छन्। अमेरिका स्थित नोभा साउथइस्टर्न युनिभर्सिटीका व्यायाम शारीरिक विज्ञ जोसे एन्टोनियो, पीएचडीका अनुसार, “क्रिएटिनमाथि ५०० भन्दा बढी वैज्ञानिक अध्ययन भइसकेका छन्, जुन अन्य कुनै पनि फूड वा सप्लिमेन्टमा देखिँदैन।”
र ती अध्ययनमध्ये कुनै पनि अनुसन्धानले क्रिएटिनले कपाल झार्छ भन्ने देखाएको छैन। “अहिलेको प्रमाणले हेर्दा, क्रिएटिनले कपाल झर्ने वा गंजा बनाउने संकेत देखिएको छैन,” एन्टोनियोले स्पष्ट पारे।
२००९ को अध्ययनको गलत व्याख्या
सन् २००९ को अध्ययनमा केही कलेज पढ्ने रग्बी खेलाडीहरूलाई तीन हप्तासम्म नियमित क्रिएटिन खुवाइएको थियो। त्यसपछि उनीहरूको DHT स्तरमा उल्लेखनीय वृद्धि देखिएको थियो। तर, ती खेलाडीहरूमा कपाल झर्ने कुनै पनि प्रत्यक्ष प्रमाण फेला परेको थिएन।
बरु अध्ययनका अनुसार, क्रिएटिन खाने समूहको DHT स्तर सुरुमा नै सामान्यभन्दा २३ प्रतिशत कम थियो र क्रिएटिन खाएपछि पनि त्यो स्तर सामान्य सीमाभित्रै थियो। अर्थात्, हर्मोनको स्तर “अंकगणितीय रूपमा” बढे पनि “शारीरिक रूपमा प्रभाव पार्ने” खालको थिएन।
यसै अध्ययनकै भरमा अफवाह सामाजिक सञ्जालमा फैलियो। तर, त्यसयता भएका १२ वटा अन्य अध्ययनहरूले DHT वा टेस्टोस्टेरोनमा त्यस्तो परिवर्तन देखाएका छैनन्।
क्रिएटिन के हो र के काम गर्छ?
क्रिएटिन वास्तवमा अमिनो एसिडबाट बनेको यौगिक हो, जसले फस्फोक्रिएटिन (PCR) नामक अणु निर्माण गर्न सहयोग गर्छ। यो अणुले छोटो अवधिको उच्च तीव्रताको व्यायामका लागि मांसपेशीलाई ऊर्जा दिन्छ।
क्रिएटिनले केवल मांसपेशी मात्र होइन, दिमागको स्मरणशक्ति, टाइप २ मधुमेह, न्यूरोमस्कुलर रोग, पार्किन्सन, अल्जाइमर, मस्तिष्क चोट जस्ता रोगमा समेत सहयोग पुर्याउने प्रमाणहरू देखा परेका छन्। यसले वृद्ध अवस्थामा मांसपेशी गुमाउने समस्यालाई पनि ढिलो गर्न वा उल्ट्याउन सक्ने सम्भावना देखिएको छ।
साइडइफेक्ट
क्रिएटिनलाई अमेरिकी खाद्य तथा औषधि प्रशासन (FDA) ले GRAS (Generally Recognized as Safe) सूचीमा राखेको छ। सामान्यतः ३ देखि ५ ग्राम दैनिक सेवन गर्दा कुनै साइड इफेक्ट देखिएको छैन। केहीलाई थोरै वजन बढ्न सक्छ, तर त्यो पनि प्रायः मांसपेशी वृद्धि कै कारण हो।
यद्यपि केही व्यक्तिहरूले किड्नी, रगतमा चिनीको स्तर, मुटु, मांसपेशीको तानिने समस्या, पखाला आदि अनुभव गरेको उल्लेख गरेका छन्, तर ती समस्या प्रत्यक्ष क्रिएटिनकै कारण भएको वैज्ञानिक प्रमाण छैन।
एक अध्ययन अनुसार, क्याफिनले क्रिएटिनको प्रभाव कम गर्न सक्छ भन्ने देखिएको छ, तर अझै थप अनुसन्धान आवश्यक छ। खेल पोषण विशेषज्ञ लेस्ली बोनसीका अनुसार, क्रिएटिनको फाइदा शाकाहारीहरूलाई बढी हुन सक्छ, किनभने उनीहरूले मासु वा माछाबाट क्रिएटिन प्राप्त गर्दैनन्।
क्रिएटिन पाउडर, ट्याब्लेट, एनर्जी बार वा ड्रिंक मिक्सको रूपमा बजारमा उपलब्ध छ। तर, सेवन गर्नुअघि, विशेषगरी किड्नी सम्बन्धी समस्या भएकाहरूले चिकित्सकसँग सल्लाह लिनुपर्छ। र, मात्रा सधैं सन्तुलित राख्नुपर्छ – अधिक लिँदा असर बढी हुँदैन, किनभने शरीरले नचाहिएको क्रिएटिन पिसाबबाट फालिदिन्छ।
तर पक्कै पनि – तपाईंले कपाल झर्ने डरमा क्रिएटिन खान नछोड्दा हुन्छ। हालको वैज्ञानिक प्रमाणअनुसार, क्रिएटिनले तपाईंको स्नानघरको नालीमा कपाल जम्मा पार्दैन।
